Z zachowaniami niepożądanymi spotykamy się u koni dosyć często. Potrafią one nie tylko w istotny sposób uprzykrzyć codzienność, ale wręcz stanowić zagrożenie dla człowieka, zarówno w stajni czy na wybiegu, jak i podczas pracy. Warto więc przyjrzeć się bliżej zachowaniom niepożądanym u koni.

 


Kluczem do rozwiązania problemów niepożądanych zachowań u koni jest zrozumienie przyczyn ich powstawania. Czasem już samo ich wyeliminowanie pozwala na rozwiązanie problemu. A jeśli ten jest bardziej złożony, to poznanie jego przyczyn i mechanizmów powstawania jest kluczowe do opracowania strategii skutecznej z nim walki.

 


Czym są zachowania niepożądane

Zachowania niepożądane to takie zachowania, które w większości wypadków naturalnie występują w etogramie (zbiorze zachowań) konia, ale z różnych względów nie są one mile widziane przez człowieka. Przykładem jest kopanie czy gryzienie – jest to naturalny dla koni sposób wyrażania swoich emocji, próba obrony bądź ataku. W przypadku koni udomowionych zachowania tego typu są jednak nieakceptowalne. Dla otoczenia, w tym dla człowieka, mogą być nieprzyjemne, utrudniać obsługę konia i pracę z nim, a nawet stanowić zagrożenie dla ludzkiego (i końskiego również) zdrowia i życia. Zachowania niepożądane są często nazywane narowami. Nie należy mylić zachowań niepożądanych z zaburzeniami zachowania, gdyż o ile te pierwsze znajdują się w naturalnym repertuarze zachowań koni, to drugie nie występują w naturze. Warto przy tym zauważyć, że klasyfikacja danego zachowania do jednej lub drugiej kategorii może być w niektórych przypadkach niejednoznaczna, a granica pomiędzy nimi płynna.

 

Ustalona hierarchia w stadzie ma m. in. zapobiegać sytuacjom konfliktowym. Dlatego też brak jasno określonej hierarchii w kontakcie człowieka i konia skutkować może zachowaniami niepożądanymi, przede wszystkim agresją, zarówno dominacyjną jak i obronną, wynikającą z końskiego strachu.

 

Przyczyny zachowań niepożądanych

Wiele osób błędnie uważa, że zachowania te pojawiają się w akcie złośliwości czy nieposłuszeństwa ze strony konia. Czasem też tłumaczy się je próbami „testowania” przez zwierzę człowieka na ile może on sobie wobec niego pozwolić, na przykład brykając przy prowadzeniu na uwiązie. Tymczasem zachowania te są powodowane w większości przypadków strachem i/lub bólem odczuwanymi przez zwierzę i stanowią one reakcję mającą na celu uniknięcie szkody zagrażającej organizmowi. Część z tych zachowań może również wynikać z niepewnej hierarchii pomiędzy koniem i człowiekiem.

Bardzo ważnym czynnikiem predysponującym do występowania wielu zachowań niepożądanych bywa również niezaspokojenie naturalnych potrzeb konia. Wiąże się to bowiem z pojawieniem się u zwierzęcia frustracji i przebywaniem w stanie ciągłego pobudzenia, które sprzyja zwiększonej częstotliwości pojawiania się szczególnie zachowań agresywnych takich jak gryzienie i kopanie.

Omówmy przyczyny i mechanizm powstawania zachowań niepożądanych na przykładzie gryzienia i kopania. Jest to bowiem dosyć powszechnie występujący problem, a przyczyny jego powstawania mogą być różnorakie.

 

Gryzienie i kopanie człowieka

Konie mogą gryźć i kopać w różnych sytuacjach, m. in. przy wchodzeniu człowieka do boksu, czyszczeniu zwierzęcia, przy prowadzeniu na uwiązie, siodłaniu, ale także przy próbach dosiadania go czy nawet w trakcie samej jazdy, gdy wierzchowiec próbuje ugryźć jeźdźca w nogę. Kopanie i gryzienie może więc stanowić jedynie objaw bardziej złożonego problemu. Predyspozycje do wzmożonych zachowań agresywnych mogą być w pewnym stopniu uwarunkowane genetycznie, szczególnie wtedy gdy w hodowli kładzie się nacisk na pojedyncze cechy użytkowe, takie jak na przykład skoczność, nie przywiązując wagi do cech psychicznych. Podwyższonego stopnia agresywność częściej obserwuje się u koni zajmujących wysoką pozycję w hierarchii stadnej. Oprócz tego zaobserwowano, że skłonność do gryzienia częściej od wałachów i klaczy przejawiają ogiery, natomiast kopanie częściej występuje u klaczy niż u wałachów. W naturze konie kopią się i gryzą w celu ustalenia pozycji w stadzie lub jej ugruntowania, a także w akcie obronnym. Gryzienie to agresywny przejaw grożenia, a kopanie zadnimi kończynami to w większości przypadków próba obrony. Gryzienia i kopanie jest więc formą agresji, przy czym może mieć ona charakter dominacyjny (atak) lub obronny, gdy wywoływana jest bólem i/lub strachem.

 

Przyczyny gryzienia i kopania:

- Ból – koń może odczuwać ból np. w wyniku nacisku przez niedopasowane siodło czy przez obecność zmian chorobowych w obrębie kręgosłupa i okolicznych struktur, a reakcja obronna przejawiająca się w formie agresji, ma prowadzić do uwolnienia się od czynnika wywołującego dyskomfort lub cierpienie. Czasem więc już sam widok człowieka niosącego siodło, może u konia być czynnikiem wywołującym agresję.

- Nieustalona hierarchia pomiędzy człowiekiem a koniem – koń jako zwierzę stadne odczuwa silną potrzebę ustalenia hierarchii w grupie, w której żyje, co ma zapewnić spokojną i możliwie bezpieczną koegzystencję. Odnosi się to również do człowieka, który traktowany jest przez konia jak swego rodzaju partner społeczny. Jeśli więc hierarchia nie została jeszcze ustalona, zwierzę próbuje ją ustalić używając do tego m. in. gryzienia i kopania. Jeśli natomiast koń zajmuje w stosunku do człowieka wyższą pozycję to zachowania agresywne są normalne i służą podkreśleniu dominacji zwierzęcia. W związku z tym człowiek nie będzie miał w oczach konia „prawa” m. in. do wchodzenia w jego przestrzeń czy wymuszania na nim zmiany położenia jego ciała (np. zejścia z drogi czy przesunięcia się). Taki niższy rangą człowiek nie może również, według prawideł rządzących końskim światem, jako pierwszy przystępować do pożywienia. Jeśli więc koń zobaczy go niosącego paszę, może zachowywać się wobec niego agresywnie.

- Strach – reakcją obronną konia na odczuwany strach może być m. in. agresja, wyrażająca się gryzieniem i kopaniem. W tym przypadku częściej zachowania takie będą więc występowały u koni zajmujących niską pozycję społeczną w stadzie, z natury bojaźliwych lub o wysokiej wrażliwości (agresywne zachowania obronne wynikające ze strachu są stosunkowo często spotykane u koni arabskich lub z dużym dolewem krwi arabskiej). U koni lękliwych najczęściej zaobserwować można zachowania defensywne w postaci grożenia lub kopania zadnimi kończynami. Przyczyną lęku może być u tego typu koni problem z nieustaloną hierarchią (czują się wtedy niepewnie, gdyż ustalona hierarchia ma zapewnić spokój i zredukować konflikty, a jej brak zwiastuje sytuacje konfliktowe, ponadto konie bojaźliwe odczuwają szczególnie silną potrzebę posiadania nad sobą osobnika dominującego, który zapewni im ochronę w sytuacji zagrożenia). Za bardzo dużą ilość tego typu zachowań odpowiada brak zaufania do ludzi i/lub złe doświadczenia, wynikające przede wszystkim z niewłaściwego obchodzenia się ze zwierzęciem i stosowania nieodpowiednich metod treningowych.

 

Przykładami zachowań niepożądanych u koni są gryzienie i kopanie, poprzedzone zazwyczaj mimiką grożenia.

 

Poznanie przyczyn występowania zachowania niepożądanego jest pierwszym krokiem do opracowania planu jego eliminacji. Terapia wymaga dokładnego zrozumienia mechanizmów danego zachowania i spojrzenia na świat oczami konia. Tylko wtedy bowiem, przy zrozumieniu zwierzęcia, będziemy mieli szansę na drogę do porozumienia się z nim. Równocześnie pamiętajmy, że fundamentem udanej egzystencji konia oraz wszelkiej z nim pracy jest w pierwszej kolejności zaspokojenie jego naturalnych potrzeb. Jest to bowiem niezbędny element do tego, by zapewnić zwierzęciu komfort fizyczny i psychiczny, a co za tym idzie znacząco zredukować ilość przyczyn zachowań niepożądanych.

 

 

 

Piśmiennictwo

Zeitler-Feicht M. H. Zachowania koni Przyczyny, terapia i profilaktyka. Wyd. Świadome Jeździectwo. Warszawa, 2014.