Coraz krótsze i chłodniejsze dni potwierdzają nadejście jesieni. Do jesienno-zimowych niskich temperatur już od kilku tygodni szykują się również konie, porastając grubszą sierścią. Już niedługo na wybiegach będą przechadzały się bujnie porośnięte rumaki, a po krótkiej, letniej sierści pozostanie tylko wspomnienie.
 


 

Właściwie wykształcona okrywa włosowa to jeden z kluczowych elementów bezpieczeństwa termicznego konia. Zimowa sierść stanowi skuteczną ochronę organizmu przed niskimi temperaturami oraz wilgocią, pozwalając zwierzęciu utrzymać odpowiednią temperaturę ciała. W naszej strefie klimatycznej, o ile konie mają do dyspozycji wiatę chroniącą przed intensywnymi opadami i wiatrem, a ich stan zdrowia pozwala na ciągłe przebywanie poza stajnią, przy właściwym żywieniu, ich sierść potrafi w większości przypadków zapewnić im dostateczny poziom komfortu termicznego. Brak właściwej okrywy włosowej naraża konia na stres termiczny i znacznie obniża jego dobrostan, zwiększając przy tym ryzyko pogorszenia zdrowia i zapadnięcia na choroby infekcyjne (przede wszystkim układu oddechowego) i morzyska (kolki) z przemarznięcia. Nawet jeśli zapewnimy koniowi zestaw najlepszej jakości derek, nigdy nie zastąpią one w pełni adekwatnej do pory roku sierści. Koń w derce ma bowiem bardzo mocno ograniczone możliwości termoregulacji w obie strony – zarówno ogrzewania ciała jak i oddawania z niego nadmiaru ciepła.

 

Rodzaje sierści u koni

Wyróżnia się pięć podstawowych rodzajów sierści w życiu konia: sierść urodzeniową, źrebięcą, roczną, dorosłą letnią i dorosłą zimową.

 

Fazy wzrostu włosa

Wzrost włosa konia nie odbywa się w sposób ciągły, ale cykliczny. Każdy cykl składa się z następujących faz: anagenu (aktywny wzrost), katagenu (inwolucja) i telogenu (uśpienie). Podczas anagenu mieszek włosowy aktywnie produkuje włos. Telogen jest fazą spoczynku, gdy włosy znajdują się w mieszku włosowym, ale są martwe i po pewnym czasie wypadają. Katagen oddziela od siebie anagen i telogen. To jak długo trwa każda ze wspomnianych faz cyklu zależy od wielu czynników, takich jak m. in.: wiek konia, region ciała, w którym dany włos rośnie, rasa, płeć. Czas trwania poszczególnych faz zależy również od różnych czynników fizjologicznych i patologicznych.

 

U koni nie wszystkie włosy jednocześnie rosną i wypadają, ponieważ w danym momencie położone obok siebie mieszki włosowe znajdują się w różnych stadiach cyklu włosowego.

 

Regulacja sezonowej wymiany sierści 

Cały cykl włosowy, a więc aktualny stan sierści konia, kontrolowany jest w dużym stopniu przez fotoperiod, czyli zmianę proporcji okresów ciemności i światła w rytmie dobowym związaną z działaniem zegara biologicznego.

Dostosowanie sierści do sezonowych zmian temperatury otoczenia i innych czynników środowiskowych umożliwia cykliczna aktywność mieszków włosowych. Głównym bodźcem do sezonowej wymiany sierści u koni są zmiany w fotoperiodzie. Bodziec w postaci światła (tzw. światło środowiskowe o charakterze 24-godzinnych cykli światło/ciemność) odbierany jest w oku poprzez siatkówkę, a następnie przekazywany do podwzgórza, który nazywany jest „zegarem głównym” lub „rozrusznikiem” organizmu. Koduje on pory dnia i rozsyła o nich informacje do całego ciała, co skutkuje wywołaniem zmian fizjologicznych w rytmie dobowym i okołorocznym.

Wydłużanie się lub skracanie okresu operacji słonecznej oddziałuje na podwzgórze, przysadkę mózgową i szyszynkę. Dochodzi do zmian poziomu wielu hormonów, w tym między innymi melatoniny, prolaktyny oraz hormonów gonadowych, tarczycowych oraz nadnerczowych. Mają one wpływ na naturalne rytmy zawiązków mieszków włosowych i ich synchroniczny wzrost w dół i zagłębienie się w skórze właściwej.

Ale fotoperiod nie jest jedynym czynnikiem moderującym przemiany związane ze stanem okrywy włosowej u koni. Istotną rolę odgrywa również temperatura otoczenia, stan odżywienia, hormony, ogólny stan zdrowia, czynniki genetyczne i inne, jeszcze niepoznane w pełni czynniki wewnętrzne, takie jak wytwarzane przez mieszek włosowy, brodawkę skórną i inne komórki czynniki wzrostu i cytokiny, będące białkami wpływającymi na wzrost, namnażanie i pobudzanie konkretnych rodzajów komórek organizmu.

Za czynniki odgrywające dominującą rolę w sezonowej wymianie sierści uznaje się przede wszystkim fotoperiod i temperaturę otoczenia. Przy czym temperatura otoczenia zdaje się odgrywać w tym procesie nieco mniejszą rolę i uważana jest jako czynnik wtórny do fotoperiodu. Przyjmuje się, że fotoperiod i temperatura wzajemnie oddziałują na siebie, wpływając nie tylko na procesy związane ze wzrostem i utratą włosa, ale także na czas pierwszej owulacji.

 

Jesienna zmiana okrywy włosowej

Koń letnią, krótką i delikatną sierść nosi od czerwca do sierpnia. Jesienią zwiększa się wzrost włosów – sierść wydłuża się i pogrubia. Taka okrywa włosowa pozostaje na ciele konia od września do maja. Jeśli koń jest regularnie derkowany lub przebywa w ciepłych stajniach sierść zimowa się nie rozwija. Istnieją opinie, że proces udomowienia konia oraz wprowadzenie harmonogramów rozrodu może powodować u koni zmianę charakteru linienia z okresowego na ciągłe. Widać to dobrze u niektórych koni, które zdają się zmieniać sierść zdecydowanie częściej niż dwa razy w roku, przy czym u nich zazwyczaj wyraźne różnice w okrywie włosowej widoczne są wiosną i jesienią, a pozostałe zmiany są subtelne.

 

Jak wspomóc organizm konia w okresie zmiany sierści z letniej na zimową

Właściwe żywienie – włosy zbudowane są przede wszystkim z białka, dlatego odżywienie organizmu bardzo silnie wpływa na ich ilość i jakość. Niedożywienie skutkuje sierścią matową, łamliwą, cienką, suchą, zaburzeniami pigmentacji i zachowywaniem zimowej sierści w okresie letnim przez blokowanie procesu linienia.

Utrzymanie zdrowia – zaburzenia zdrowotne i uogólnione choroby mogą znacznie skrócić okres wzrostu włosa (anagen) i sprawić, że znaczna część włosów znajdzie się w tym samym czasie w fazie telogenu, gdy włos ma tendencję do łatwiejszego wypadania. Choroba może także upośledzać tworzenie się osłonki włosa, co powoduje jego zmatowienie.

Redukcja stresu – silny i/lub chroniczny stres, podobnie jak ciężka choroba mogą wywołać synchroniczne i gwałtowne wejście wielu mieszków włosowych w fazę telogenu, skutkując widocznym przerzedzeniem sierści lub nawet łysieniem.

Unikanie zbyt wysokich temperatur w stajni i codzienny wielogodzinny pobyt koni na świeżym powietrzu – wysoka temperatura w stajni prowadzi do wydelikacenia organizmu konia, między innymi poprzez możliwy wpływ na proces wykształcania adekwatnej do pory roku okrywy włosowej.

Unikanie nadmiernego stosowania derek – nadmierne stosowanie derek sprawia, że u konia nie wykształca się prawidłowa, zimowa okrywa włosowa.

Stopniowe wprowadzanie zmian – jeśli planowane jest przejście na całoroczny chów wolnowybiegowy, należy utrzymywać konie na zewnątrz przez całą dobę (z dostępem do wiaty) już od sezonu wiosenno-letniego, na wiele miesięcy przed nadejściem jesieni. Dzięki temu organizm konia będzie miał czas na przygotowanie się do trudnych jesienno-zimowych warunków atmosferycznych, między innymi poprzez wytworzenie właściwej okrywy włosowej. Podobnie, jeśli planujemy odejść od ciągłego utrzymywania konia w derce, należy czynić to stopniowo, najlepiej podczas cieplejszych, suchych dni, nie w środku sezonu jesienno-zimowego. Zbyt gwałtowne zmiany sposoby utrzymania mogą skutkować przeziębieniami, zapaleniami płuc i oskrzeli, morzyskami (kolkami) i innymi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, a także naruszeniem dobrostanu zwierzęcia i wywołaniem przez to u niego stresu termicznego.

 

Stan okrywy włosowej konia huculskiego w drugiej połowie września – sierść staje się stopniowo coraz dłuższa i grubsza od letniej.


 

Natura bardzo dobrze zaprojektowała zimowe szaty konia. I warto jej zaufać, pozwalając koniowi obrosnąć w zimową sierść, o ile względy zdrowotne nie wymuszają ingerencji w naturalne mechanizmy termoregulacyjne zwierzęcia. Pamiętajmy, że zawsze na pierwszym miejscu we wszelkim postępowaniu z koniem, powinno stać zachowanie jego dobrostanu.


 

 

Piśmiennictwo

Scott D. W., Miller W. H.: Equine Dermatology. Wyd. 1., Elsevier Science, St. Louis, Missouri, 2003.

O’Brien Ch., Darcy-Dunne M. R.,, Murphy B. A.: The effects of extended photoperiod and warmth on hair growth in ponies and horses at different times of year. Plos One, 1.14, 2020. DOI: 10.1371/journal.pone.0227115