Szczepienia zrewolucjonizowały medycynę i weterynarię. Pozwoliły zapobiegać wielu groźnym chorobom również u koni, ograniczając tym samym śmiertelność, ryzyko powikłań infekcji, a także koszty związane z leczeniem. Przyjrzyjmy się bliżej szczególnie ważnym dla koni szczepieniom.

 


Co zrobić, aby szczepienia były skuteczne i bezpieczne?

Efekt szczepienia jest wypadkową dwóch kluczowych czynników – właściwości szczepionki oraz zdolności organizmu do odpowiedzi na nią w postaci wytworzenia odporności poszczepiennej. Podobnie jest z bezpieczeństwem szczepionek. Dlatego też ważne jest przestrzeganie poniższych zasad.

  1. Szczepimy tylko konie zdrowe – wyłącznie zdrowy organizm jest w stanie wytworzyć odporność na deklarowanym przez producenta szczepionki poziomie. Oprócz tego szczepionka stanowi pewne obciążenie dla organizmu, dlatego też nie może być on obciążony w okresie szczepienia infekcjami. Szczepienie wymaga więc konsultacji z lekarzem weterynarii, który orzeknie czy zwierzę kwalifikuje się w danym momencie do szczepienia.
  2. Odpoczynek po szczepieniu – koń po szczepieniu nie powinien co najmniej przez tydzień wykonywać ciężkiej pracy. W tym czasie w organizmie toczą się intensywne procesy zmierzające do wytworzenia odporności, są one bardzo podobne do tych z jakimi ustrój mierzy się podczas naturalnej infekcji. Aby w pełni wykorzystać możliwości układu immunologicznego i uzyskać odpowiednią odporność, nie należy dodatkowo obciążać organizmu.
  3. Przestrzegać kalendarza szczepień – schemat szczepienia danym preparatem jest efektem długotrwałych badań uwzględniających m. in. czas podania szczepionki i odstępy pomiędzy kolejnymi dawkami. Tylko wtedy, gdy konia poddaje się szczepieniom w zgodzie z kalendarzem szczepień stworzonym dla danej szczepionki, można oczekiwać spodziewanego efektu w postaci ochrony zwierzęcia. Harmonogramy szczepień mogą się nieco między sobą różnić w zależności od rodzaju preparatu, dlatego podane poniżej schematy szczepień mają tylko charakter orientacyjny i oparte zostały na najczęściej stosowanych w Polsce preparatach.
  4. Unikanie czynników obniżających odporność konia tuż przed, w trakcie i po szczepieniu - efektywność szczepień obniża przede wszystkim stres związany m. in. ze złymi warunkami zoohigienicznymi, transportem, intensywnym treningiem, startem w zawodach, nagłymi zmianami (miejsca pobytu, stada), a także terapia z wykorzystaniem glikokortykosteroidów (potocznie zwanych sterydami), stosowanych m. in. w schorzeniach alergicznych. Należy więc poinformować lekarza weterynarii przed szczepieniem o tym na co choruje koń i jakie leki przyjmuje.
  5. Właściwe podanie – szczepionkę powinien podawać koniowi tylko wykwalifikowany personel weterynaryjny. Samodzielne podawanie przez właściciela może skutkować np. przypadkowym podaniem dożylnym, skutkującym wstrząsem i śmiercią czy też uszkodzeniem tkanek przy nieprawidłowej drodze i/lub technice podania. Oprócz tego szczepienie wiąże się u konia z pewnym, niewielkim ryzykiem wystąpienia reakcji nadwrażliwości, która wymaga interwencji lekarskiej.

 

Wiele szczepionek ma na opakowaniu naklejkę z nazwą preparatu oraz numerem serii. Lekarz weterynarii wkleja ją do paszportu konia.

 

Tężec – NAJWAŻNIEJSZE SZCZEPIENIE!

Drobnoustrój chorobotwórczy: laseczka tężca (Clostridium tetani) (bakteria)

U koni stosuje się kilka różnych preparatów. Dostępne są szczepionki uodparniające tylko przeciwko tężcowi, ale także szczepionki skojarzone przeciwko grypie i tężcowi.

Konie szczególnie narażone na zachorowanie: bezwzględnie wszystkie konie. Koń (podobnie jak człowiek) jest gatunkiem szczególnie wrażliwym na laseczkę tężca. Jednocześnie bytuje ona naturalnie w jego otoczeniu stwarzając bardzo wysokie ryzyko zakażenia. Tężec jest u koni chorobą o bardzo drastycznym przebiegu i wysokiej śmiertelności!

Sposób podania: zastrzyk domięśniowy

 

Harmonogram szczepień

Podstawowy cykl szczepień: dwukrotne szczepienie (1. i 2. dawka szczepionki) w przeciągu 4 tygodni.

Odporność przeciwko tężcowi zazwyczaj powstaje w czasie kolejnych 2 tygodni po 2. szczepieniu i trwa przez około rok.

Szczepienie przypominające: po roku od drugiej dawki (3. dawka szczepionki, tzw. dawka przypominająca).

3. dawka zapewnia koniowi długotrwałą odporność, przypuszcza się, że może ona nawet trwać do końca życia. Niemniej jednak konie są gatunkiem tak wrażliwym na laseczkę tężca, że dla bezpieczeństwa doszczepia się konie nie rzadziej niż raz na 2 lata. Jednocześnie jeśli zaszczepiony koń doznał głębokiego urazu lub musi być poddany zabiegowi chirurgicznemu, a ostatnie szczepienie było rok wcześniej lub jeszcze dawniej, podaje się zwierzęciu jednorazowo kolejną dawkę przypominającą.

Szczepienie interwencyjne: jeśli koń nie był szczepiony przeciwko tężcowi lub nie jest znana historia jego szczepień, a doszło do zranienia, podaje się w zastrzykach w dwa oddalone od siebie miejsca szczepionkę (tzw. szczepienie interwencyjne) oraz surowicę przeciwtężcową.

 

Bezpieczeństwo i działania niepożądane: szczepionki są bezpieczne i zazwyczaj nie wywołują żadnych skutków ubocznych. U części koni może jednak wystąpić osowiałość (w dniu szczepienia), a w miejscu podania szczepionki - bolesność, a także rozlany, tęgi lub miękki obrzęk. Objawy te znikają po dwóch – trzech dniach. Koń może również gorączkować (przez jeden dzień, a rzadko przez trzy dni). Zwierzę może mieć nieco sztywniejszą szyję i zmniejszony apetyt. Wszystkie wymienione objawy znikają samoistnie i całkowicie.

Klacze ciężarne: klacze będące w ciąży mogą być szczepione. Jeśli klacz ciężarna nie posiada kompletu szczepień, szczepi się ją na około 6 tygodni przed prawdopodobnym terminem porodu.

Źrebięta: źrebięta pochodzące od klaczy szczepionych przeciwko tężcowi otrzymują z mlekiem przeciwciała matczyne chroniące je przez 6-8 tygodni. Źrebięta nie powinny być szczepione przed 6. miesiącem życia, szczególnie jeśli ich matki były szczepione powtórnie w przeciągu ostatnich 14 dni ciąży. Wyjątkowo, w sytuacji, gdy źrebię nie przyjęło wystarczającej ilości siary lub doszło do zdarzenia związanego z podwyższonym ryzykiem zakażenia laseczką tężca, podaje się dodatkową, wstępną dawkę w wieku 4 miesięcy, a następnie stosuje się pełny schemat szczepienia, czyli 1. dawkę w wieku sześciu miesięcy i 2. dawkę po 4 tygodniach.

 

Grypa koni

Drobnoustrój chorobotwórczy: wirus grypy koni należący do rodziny Orthomyxoviridae występujący w dwóch podtypach: A-equi 1 i A-equi 2

Szczepienia przeciwko grypie zmniejszają natężenie objawów klinicznych oraz ograniczają siewstwo wirusa, nie chronią jednak przed zakażeniem, a także przed rozwojem bezobjawowego nosicielstwa. Nie zmienia to faktu, że najlepszą metodą profilaktyki końskiej grypy pozostają regularne szczepienia.

Konie szczególnie narażone na zachorowanie: konie uczestniczące w imprezach jeździeckich i hodowlanych, konie ze stajni, w których jest duża rotacja koni (np. stajnie pensjonatowe, wyścigowe, treningowe)

Sposób podania: zastrzyk domięśniowy

Harmonogram szczepień

Podstawowy cykl szczepień: dwukrotne szczepienie (1. i 2. dawka szczepionki) w przeciągu 4 lub 4-6 tygodni (w zależności od preparatu).

Szczepienie przypominające: 5 miesięcy po szczepieniu podstawowym (pozwala na wytworzenie odporności na co najmniej 12 miesięcy)

Drugie szczepienie przypominające wykonuje się 12 miesięcy po pierwszym szczepieniu przypominającym.

W przypadku koni uczestniczących w imprezach jeździeckich i hodowlanych, obowiązkowe jest posiadanie przez konia szczepień według kalendarza zawartego w przepisach danego wydarzenia. Należy za każdym razem sprawdzać wymagania stawiane w tym względzie przez organizatora. Wpis w paszporcie konia zgłaszanego na imprezę zawierać musi wszystkie szczepienia wraz z datami, rodzajami użytej szczepionki oraz pieczątką i podpisem lekarza weterynarii.

 

Kalendarz szczepień przeciwko grypie koni wymagany na zawodach organizowanych przez PZJ i OZJ:

a) szczepienie podstawowe: * pierwsze szczepienie – w dniu rozpoczęcia szczepień, * drugie szczepienie – nie wcześniej niż 21-go dnia i nie później niż 92 dnia od pierwszego szczepienia.

b) szczepienie przypominające: * co 6 miesięcy od ostatniego szczepienia (jest dopuszczalny 21 dniowy okres karencji), * żadne szczepienie przypominające nie może się odbyć później niż na 7 dni przed przybyciem na zawody.

 

Bezpieczeństwo i działania niepożądane: szczepionki są bezpieczne, objawy niepożądane pojawiają się rzadko, są łagodne i przemijają. Może pojawić się obrzęk w miejscu wstrzyknięcia (ustępuje samoistnie do 4 dni, rzadko do 2-3 tygodni i wymaga leczenia objawowego), miejscowy ból, wzrost temperatury ciała i sztywność mięśni. Bardzo rzadko może pojawić się owrzodzenie. Niewielki wzrost temperatury ciała do 1,5 st. C, który może wystąpić, ustępuje po 1, rzadziej 2 dniach. Koń może być też w dzień po szczepieniu apatyczny i wykazywać zmniejszony apetyt. Wyjątkowo występuje nadwrażliwość, którą leczy się objawowo.

Klacze ciężarne: można stosować w okresie ciąży i laktacji.

Źrebięta: jeśli klacz była szczepiona przeciwko grypie, źrebię po raz pierwszy szczepi się w 4. lub 6. miesiącu życia (w zależności od stosowanego preparatu). Źrebięta od klaczy nieszczepionych pierwszą dawkę mogą przyjąć już w 4-6. tygodniu życia.

 

Tzw. interwencyjne szczepienia przeciwko tężcowi stosuje się m. in. w przypadku zranień u koni wcześniej nieszczepionych. Szczególnie niebezpieczne pod względem zakażenia laseczką tężca są rany w obrębie kopyt.

 


Zakażenia herpeswirusami koni EHV-1 i EHV-4

Drobnoustrój chorobotwórczy: herpeswirus koni (EHV – equine herpesvirus, EHV-1 – wirus zakaźnego ronienia klaczy, EHV-4)

Szczepienia przeciwko EHV-1 i EHV-4 łagodzą skutki zakażenia zapobiegając zakaźnym ronieniom klaczy i objawom ze strony układu oddechowego oraz ograniczają siewstwo wirusa. Nie zabezpieczają jednak zwierzęcia przed zakażeniem, a także przed wystąpieniem szczególnie groźnej postaci nerwowej zakażenia EHV-1.

Konie szczególnie narażone na zachorowanie: konie w ośrodkach hodowlanych

Sposób podania: zastrzyk domięśniowy

 

Harmonogram szczepień

Podstawowy cykl szczepień: 1. dawkę podaje się w 5-6. miesiącu życia, 2. dawkę – 4-6 tygodni później

Szczepienie przypominające: 6 miesięcy po podstawowym cyklu szczepień podaje się 3. dawkę (przypominającą). Kolejne dawki podtrzymujące odporność podaje się co 6 miesięcy

 

Bezpieczeństwo i działania niepożądane: szczepionki są bezpieczne, objawy niepożądane, jeśli wystąpią, ustępują zwykle samoistnie. Bardzo często pojawia się miejscowy obrzęk w miejscu podania preparatu (utrzymuje się do 6 dni po szczepieniu). W trakcie pierwszych 2 dni po szczepieniu często występuje wzrost temperatury ciała, który nie przekracza 1,7 st. C. Rzadziej obserwuje się sztywność chodu, brak apetytu i osowiałość. Wymagające leczenia reakcje nadwrażliwości występują bardzo rzadko.

Klacze ciężarne: można szczepić klacze będące w ciąży, w celu ograniczenia ryzyka poronienia na tle zakażenia herpeswirusem. Ciężarne klacze szczepi się trzema dawkami szczepionki – w 5., 7. i w 9. miesiącu ciąży.

Źrebięta: pierwszą dawkę szczepionki podaje się w 5-6. miesiącu życia, postępując według zamieszczonego wyżej schematu.

 


Wścieklizna

Drobnoustrój chorobotwórczy: wirus wścieklizny (z rodziny Rhabdoviridae i rodzaju Lyssavirus)

Konie szczególnie narażone na zachorowanie: konie przebywające na obszarach, gdzie bytuje również dzika zwierzyna (zwłaszcza mięsożerna), szczególnie w pobliżu lasów (usytuowanie stajni, pastwisk, wyjazdy w teren), szczególnie, gdy konie przebywają bez nadzoru przez dłuższy czas, konie na terenach występowania wirusa wścieklizny (również na terenach bliżej skupisk ludzkich)

Sposób podania: zastrzyk domięśniowy

 

Harmonogram szczepień

Podstawowy cykl szczepień:

Konie poniżej 6. miesiąca życia – 1. dawkę podaje się od 4. miesiąca życia, a 2. dawkę miesiąc po pierwszej

Konie powyżej 6. miesiąca życia – 1 dawka

Odporność pojawia się po ok. 2 tygodniach od pierwszego szczepienia i trwa co najmniej przez rok.

Szczepienie przypominające: co roku u wszystkich grup koni

Bezpieczeństwo i działania niepożądane: szczepionki są bezpieczne, rzadko może pojawić się odczyn miejscowy (guzki), który samoistnie ustępuje po kilku dniach. Rzadko również obserwuje się nadwrażliwość osobniczą (wymaga leczenia objawowego).

Klacze ciężarne: szczepi się klacze w ciąży, przekazują one później źrebiętom przeciwciała wraz siarą.

Źrebięta: ochrona bierna źrebięcia do klaczy zaszczepionej przeciwko wściekliźnie trwa przez kilka pierwszych miesięcy życia. Źrebiąt od klaczy szczepionych nie szczepi się przed ukończeniem 5-6. miesiąca życia. Źrebięta od klaczy nieszczepionych poddaje się szczepieniom od 4. miesiąca życia według harmonogramu zamieszczonego powyżej.

 


Szczepienia stanowią jedną z głównych metod zapobiegania chorobom infekcyjnym u koni. O tym jak jest to ważne świadczą śmiertelne przypadki tężca, jakie zdarzają się po dziś dzień. Bo ktoś zapomniał, bo ktoś nie wiedział, bo koń nie był zaszczepiony…