Wiele federacji przyjęło regułę w opracowanym systemie edukacji sędziowskiej, że taką funkcję powinna pełnić  osoba posiadająca uprawnienia sędziego. Pełnienie wielokrotne funkcji sekretarza sędziego, wzbogaca wiedzę i doświadczenie osoby przygotowującej się do samodzielnego sędziowania i jest jednym z wielu elementów programu edukacyjnego. Praca sekretarza przede wszystkim polega to na zapoznaniu się z terminologią stosowaną w komentowaniu przebiegów. Niestety przy sędzi, który komentuje prawie każdy ruch, niewiele czasu pozostaje sekretarzowi na oglądanie przebiegu ale osłuchanie się z terminologią jest ważne.

Zebrane doświadczenie podczas mojego wieloletniego sędziowania na różnych kontynentach, zawodów o zróżnicowanej randze, począwszy od zawodów krajowych a skończywszy na Igrzyskach Olimpijskich i Mistrzostwach Świata, stanowi podstawę poniższego artykułu. Celem tego artykułu jest wyartykułowanie roli i znaczenia jakie odgrywa właściwy dobór osoby sędziego –sekretarza jak i jego właściwe wykonywanie obowiązków.

Poniżej opisuję rolę sekretarza – sędziego w dyscyplinie ujeżdżenia, ale poczynione uwagi mogą być z powodzeniem zastosowane do wkkw, powożenia czy woltyżerki czy jazdy westernowej.
W konkursach ujeżdżenia sędziowie w liczbie od 1 do 7 są rozmieszczeni  wokół czworoboku, a ich miejsca odpowiadają literom F, K, E, H, C, M, B. W przypadku sędziowania konkursów młodych koni lub konkursów dla zawodników (programy PZJ z literą R), komisja sędziowska zajmuje jedno stanowisko w literze C, lub dwa stanowiska w literze C i B(lub E). W przypadku komisji sędziowskiej trzyosobowej obowiązkowe litery to E, C, M lub B, C, H. W zależności od rodzaju konkursu, obowiązuje odpowiedni program, który zapisany jest w formie arkusza sędziowskiego. W arkuszu sędziowskim znajdują się odpowiednie pola, w którym wpisywane są dane dotyczące:  zawodów,  konkursu, zawodnika, konia (nazwa i numer) oraz sędziego (pozycja = litera) oraz treść poszczególnych ruchów, pola do wpisywania ocen, poprawionych ocen, ocen po zastosowaniu mnożników, uwag dyktowanych przez sędziego odnośnie sposobu wykonania poszczególnych ruchów. Do każdego ruchu podane są również najważniejsze kryteria oceny danego ruchu.

Najważniejsze stwierdzenie odnoszące się do sędziego i jego sekretarza to, że stanowią oni jeden zespół, bowiem często zła praca sekretarza wpływa ujemnie na sposób i wyniki sędziowania.

W doborze sekretarza sędziego pierwszym elementem, który należy rozpatrzyć jest kategoria zawodów. Czy są to zawody międzynarodowe czy zawody krajowe.  Jeżeli są to zawody międzynarodowe z udziałem zawodników z kilku różnych federacji, to muszą być wybrani sędziowie  z dobrą znajomością języka angielskiego. Dobra znajomość języka angielskiego, to poza ogólną dobrą znajomością języka, przede wszystkim dobre osłuchanie się z terminologią jaką posługują się sędziowie w danej dyscyplinie oraz znajomość pisowni.

Tak jak wspomniałem praca sędziego opiera się na notowaniu przez sekretarza  komentarza i ocen w sposób szybki, dokładny, czytelny i spokojny przy każdym jeźdźcu. Jeżeli sekretarz ma pytania do sędziego, to na pewno każdy sędzia z chęcią na nie odpowie.

Najważniejsze aspekty sekretarzowania.
Sędzia ponosi 100% odpowiedzialność za wystawioną ocenę wykonania programu. Komentowanie lub wyrażanie wątpliwości co do słuszności  oceny i prawidłowości komentarza nie jest dobrze widziane i przeczy zasadom kultury osobistej. Jeżeli nie zgadzamy się z oceną lub komentarzem to pozostawiamy  to do swojej wiadomości. Jeżeli nawet sędzia zapyta lub wyraża głośno opinię to pozostajemy obojętni nie potwierdzając ani nie zaprzeczając jego opinii. Jeżeli sędzia nie zauważy błędu, nie komentujemy tego. Bardzo ważne jest pamiętanie o zasadzie poufności, która obowiązuje wszystkich sekretarzy. Żadne komentarze sędziego czy to w formie pisemnej czy ustnej nie mogą być przekazywane dalej a nawet potem dyskutowane. Ta zasada poufności jest taka sama, jako obowiązuje lekarza, któremu prawo zabrania przekazywania komukolwiek informacji o swoich pacjentach. Zasada poufności obowiązuje nie tylko sekretarza sędziego ale również operatora  komputerowego czy sędziego który odbywa praktykę (tzw. ang. sit-in).  Sędzia odbywający praktykę ma możliwości dyskusji i komentowania przebiegu wyrażając swoją opinię, ale zawsze to powinien zrobić zapytany przez sędziego i temat dyskusji pozostawić do swojej wiadomości. Nie jest dobrym zwyczajem komentowanie pracy innych sędziów, kiedy się samemu jest sędzią. Czasami sekretarze mogą się spotkać z pytaniem dotyczącym konia lub zawodnika  tuż przed ich startem. Nie należy udzielać jakichkolwiek informacji, dobrych czy złych, bowiem działają one bezwzględnie na podświadomość każdego sędziego, a to prowadzi do ocen zafałszowanych ( błąd systematyczny in plus lub in minus).

Sekretarz powinien zawsze zaczekać na rozpoczęcie rozmowy przez sędziego. Może to być zarówno między startami  zawodników lub w przerwie lub po zakończeniu konkursu. Trzeba pamiętać, że po każdym  przejeździe i po wystawieniu ocen końcowych, sędziowie powinni przejrzeć arkusz i sprawdzić czy wszystkie noty zostały wykonane i sprawdzić czy uwagi są pisane wyraźnie i zrozumiale (szczególnie jeżeli są one w j. ang. a język ojczysty sekretarza jest inny od angielskiego. Jako że sekretarze – przyszli sędziowie są zawodnikami, występuje pokusa zapytania o własnego konia lub własną jazdę i występujące problemy.  Nie robimy tego, chyba że sędzia sam o to zapyta, ale starajmy się nie narzucać w tym względzie.

Sekretarz musi się koncentrować nad tym co usłyszał od sędziego i dokładnie to zapisać. Należy pamiętać, że funkcja sekretarza to nie jest okazja do obejrzenia konkursu. Czasami kiedy sędzia niewiele dyktuje, istnieje  możliwość obejrzenia jednego lub kilku ruchów ale sekretarze powinni maksymalnie koncentrować się na swoich obowiązkach. Częstym przykładem braku koncentracji i skrupulatności oraz szybkości działania sekretarza są pomyłki z wpisywaniem ocen w programach dowolnych.  Np. wpisywanie ocen za ciąg w kłusie, w rubrykach ciągu w galopie., lub zamiast wpisywania np. za ciąg w lewo w odpowiednim wierszu wpisywanie tej oceny po raz drugi  w wierszu z oceną za ciąg w prawo.
Sekretarz wpisuje tylko oceny podane przez sędziego oraz tylko te słowa jako komentarz, które zostały wypowiedziane przez sędziego. Nie należy niczego dodawać czy ujmować.

Każdy sędzia ma własny styl polegający na kolejności podawania ocen oraz komentarzy. Nie należy tego zmieniać. Często sędziowie podają wiele komentarzy, tak że sekretarz nie nadąży notować ocen i komentarzy. Zawsze najważniejsze są oceny. Komentarz można uzupełnić na końcu. Pomocne dla sekretarza jest poprzedzenie komentarza i oceny „skrótem” informującym o ruchu, np. wystarczy podać –„ ciąg, w dobrej kadencji, prawidłowe zgięcie, elastyczny kontakt, dokładne wykonanie, 8”, czy np. „wjazd- prosty galop, mało płynne przejście, usztywnienie w potylicy, brak koncentracji, ruszenie stępem , 5” Jeżeli ocena zostanie ominięta, sekretarz czeka na taki moment kiedy sędzia może ją uzupełnić ,jeżeli nie ma możliwości, to czekamy na koniec testu i wtedy uzupełniamy brakującą ocenę.

Oceny.
Zadaniem sekretarza jest wpisanie ocen do pierwszej kolumny. Ponieważ oceny za niektóre ruchy są przemnażane przez współczynniki, czynność tą pozostawiamy „rachubie” lub programowi komputerowemu.
Często zdarza się, że sędzia chce ocenę poprawić lub sekretarz źle usłyszał. Wtedy przekreślamy pierwszą ocenę, podpisujemy lub dajemy sędziemu do parafowania poprawki i obok wpisujemy nową ocenę. Często sędziowie sami wpisują oceny końcowe. To powinnyśmy uzgodnić przed pierwszym koniem. Na zakończenie sędziowie  dyktują krótki komentarz lub sami go wpisują  przed końcowym podpisaniem arkusza sędziowskiego.

W przypadku kiedy zawodnik popełnia błąd (zmienia  trasę przebiegu) lub nie wykonuje zadania zgodnego z programem, sekretarz zaznacza to w kolumnie uwagi pisząc „błąd”  i zakreślając to słowo celem zwrócenia uwagi zespołowi  zliczającemu. W zależności, który jest to błąd w kolejności dopisujemy odpowiednią liczbę pkt (-2 lub -4). Trzeci błąd powoduje eliminację. Idealne byłoby zaznaczenie błędów kolorem czerwonym.

Również należy pamiętać o wpisaniu błędów na ostatniej stronie  arkusza sędziowskiego.
W rubryce uwagi należy zakreślić moment kiedy nota jest niska a sędzia podyktował komentarz  użycie głosu.
Istotnym jest właściwe przygotowanie sekretarza do udziału w zawodach.

  • po pierwsze należy dokładnie ustalić warunki  na jakich jesteśmy zaproszeni do pełnienia funkcji, zgodnie z przepisami o wynagradzaniu osób oficjalnych
  • po drugie dokładnie zapoznać się z godzinami rozpoczęcia konkursów oraz ich zakończenia oraz z sposobem komunikowania się z organizatorem (lista nazwisk i telefonów)
  • po trzecie w których  konkursach będę sekretarzował/sekretarzowała
  • po czwarte należy zapoznać się z programami poszczególnych konkursów oraz głównymi kryteriami obowiązującymi w ocenie poszczególnych ruchów

W dniu zawodów:
Należy dojechać na miejsce zawodów przynajmniej na ½ godz.,  przed planowanym rozpoczęciem pierwszego konkursu w którym będziemy sekretarzować. Jeżeli na trasie możemy się spodziewać utrudnień w ruchu, należy wyjechać z domu wcześniej. Z reguły organizator wyznacza osobę, która jest odpowiedzialna i koordynuje pracę sekretarzy. Przed zawodami należy też ustalić z organizatorem (osoba koordynująca pracę sekretarzy) w jaki sposób będą przygotowane teczki dl a poszczególnych sędziów. Może być taka sytuacja, że organizator poprosi nas o przyjście do biura i przygotowanie arkuszy sędziowskich i teczek. Arkusze mogą być przygotowywane w sposób tradycyjny, polegający na ręcznym wypisywaniu wszystkich informacji, które muszą być zawarte w arkuszu lub bardziej nowoczesny, kiedy to biuro lub obsługa drukuje samoprzylepne karteczki z nazwiskami zawodników, koni, pozycją sędziego, jego nazwiskiem itd. Ten ostatni sposób jest najwygodniejszy i pozwalający na uniknięcie błędów w nazwiskach i nazwach. Niezależnie czy teczki przygotowuje organizator czy sami, to sprawdzamy zawartość teczek zgodnie z krótkim przygotowanym wcześniej spisem (ang. check list).
Taki spis wygląda następująco:

  • program zawodów (często jest to wersja skrócona), pozwala na sprawdzenie czy biuro przygotowało właściwe arkusze
  • lista startowa do konkursu wraz z formularzem wynikowym [sprawdzamy czy są skreślenia]
  • często organizator lub sędzia przygotowują specjalne arkusze do zapisywania ocen w programie dowolnym-ocen za wykonanie artystyczne
  • arkusze sędziowskie w liczbie odpowiedniej do startujących + dwa arkusze zapasowe (jeden dla sędziego, jeden w zapasie w sytuacji kiedy niespodziewanie arkusz ulega zniszczeniu)
  • kartka papieru do robienia notatek przez sędziego i ewentualnie operatora komputerowego
  • pisaki w ilości 4 (sędzia, sekretarz, operator, zapasowy).

Po przyjściu do odpowiedniej budki  nie później jak 15 min przed rozpoczęciem konkursu sprawdzamy stan budki pod kątem czystości, odpowiedniej liczby krzeseł.  Bardzo często po poprzednim konkursie pozostawiane są kubki z niedopitą kawą,  wypalone papierosy, kartki, itp. Jeżeli zastajemy nieporządek to prosimy organizatora o spowodowanie posprzątania po każdym konkursie.

Dodatkowo jeżeli zostajemy przydzieleni do litery „C”, sprawdzamy czy sędzia w literze „C”  ma do dyspozycji stoper  oraz urządzenie do dawania sygnału (dzwonek, gwizdek ipt.) i czy jest połączenie z zegarem wskazującym 45 s. W budce „C” powinien znajdować się radiotelefon umożliwiający porozumienie  z dyrektorem zawodów, sędzią głównym (jeżeli nie wchodzi w skład zespołu orzekającego),komisarzem zawodów  i DT jeżeli taki jest wyznaczony. Po przyjściu sędziego należy się przedstawić  u ustalić zasady współpracy. Najczęściej sędziowie przekazują instrukcję  o sposobie współpracy.
W momencie rozpoczęcia konkursu, kiedy pojawia się zawodnik i objeżdża czworobok należy do sekretarza sprawdzenie czy numer zgadza się z listą startową. Jeżeli numer się nie zgadza, to sędzia podejmuje decyzję co dalej, jak rozwiązać problem.
Na arkuszu zawodnika, który nie wystartował piszemy adnotację” nie wystartował” i przekazujemy osobie, która zbiera arkusze sędziowskie. Można dopisać przyczynę jeżeli ją znamy- wycofany, eliminacja na rozprężalni. Na arkuszu zawodnika,  który nie ukończył należy wpisać odpowiednią  adnotację: eliminacja z powodu trzeciej pomyłki, albo rezygnacja zawodnika, albo eliminacja z powodu kulawizny.

Po zakończeniu wykonywania programu a czy wszystkie rubryki zostały wypełnione. Jeżeli sekretarzujemy w literze „C” sprawdzamy czas, czy jest opóźnienie czy nie. Po zakończonym konkursie zostawiamy budkę  w idealnym porządku. Teczkę z niewykorzystanymi materiałami zwracamy do biura zawodów.

Ważna jest praca nie tylko sekretarza. Również operatorzy komputerowi powinni podążać za zasadami podanymi dla sekretarzy. Znać przede wszystkim  działanie oprogramowania, oraz sposobu postępowania w sytuacjach awaryjnych. Śledzić uważnie sekretarza i wprowadzane przez siebie oceny. Oczywiście każdy organizator nie może polegać  tylko na ocenach wprowadzonych do komputera ale musi zapewnić działanie zespołu sprawdzającego, tzn.  porównując oceny wprowadzone i oceny zapisane na arkuszu, które są nadrzędne.

Kilka innych uwag natury praktycznej. Po przyjściu na czworobok sprawdzamy gdzie znajdują się najbliższe toalety lub zasięgamy informacji od osoby odpowiedzialnej za sekretarzy i operatorów komputerowych. Brak informacji w tym zakresie może spowodować, że nie zdążymy powrócić przed kontynuacją konkursu, co z reguły powoduje zdenerwowanie nie tylko sędziów ale również zawodników. Często do budek sędziowskich, organizatorzy dostarczają termosy, kanapki, ciastka, napoje. Jestem zwolennikiem organizowania dla sędziów jak i sekretarzy, operatorów komputerowych, osobnego pomieszczenia w bardzo bliskiej odległości do czworoboku, gdzie właśnie w trakcie przerwy można wypić kawę, napój czy zjeść kanapkę.
Ubiór sekretarza. Tak jak sędziego obowiązują pewne zasady co do sposobu ubierania się na konkurs, tak sekretarz powinien być ubrany stosownie do warunków klimatycznych i pogody a jednocześnie odpowiednio do funkcji jaką pełni.
Tak jak napisałem na początku sędzia, sekretarz i operator  komputerowy tworzą jeden zespół, a więc wynik sędziowania zależy od tej zespołowej współpracy.

Tekst: Wojciech Markowski
Zdjecia: Małgorzata Żółtańska